Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) đóng một vai trò không thể thiếu trong nền kinh tế Việt Nam, đảm bảo ổn định tài chính và phát triển kinh tế bền vững. Là cơ quan trung ương chịu trách nhiệm quản lý hệ thống ngân hàng và điều hành chính sách tiền tệ, NHNN có nhiều chức năng và nhiệm vụ quan trọng. Bài viết dưới đây Rajamo sẽ đi sâu vào vai trò và chức năng của NHNN, thông qua các khía cạnh chi tiết.
Điều hành chính sách tiền tệ ngân hàng nhà nước
- Ổn định giá trị tiền tệ: Một trong những vai trò quan trọng nhất của NHNN là đảm bảo ổn định giá trị tiền tệ quốc gia. Để đạt được mục tiêu này, NHNN thường sử dụng các công cụ chính sách tiền tệ như lãi suất và tỷ lệ dự trữ bắt buộc. Ví dụ, khi lãi suất tăng, việc vay mượn tiền từ các ngân hàng thương mại trở nên đắt đỏ hơn, khiến chi tiêu và đầu tư giảm, từ đó giúp kiềm chế lạm phát. Ngược lại, khi lãi suất giảm, việc vay mượn trở nên dễ dàng hơn, kích thích tiêu dùng và đầu tư, giúp thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.
- Quản lý dự trữ ngoại hối: NHNN cũng chịu trách nhiệm quản lý dự trữ ngoại hối của quốc gia, một yếu tố quan trọng để bảo vệ nền kinh tế trước những biến động toàn cầu. Dự trữ ngoại hối được sử dụng để can thiệp trong thị trường ngoại tệ, ổn định tỷ giá hối đoái và đảm bảo thanh toán quốc tế. Ví dụ, trong giai đoạn cuối 2020 và đầu 2021, NHNN đã duy trì mức dự trữ ngoại hối cao để đối phó với tình hình bất thường do đại dịch Covid-19 gây ra.
- Điều chỉnh chính sách tiền tệ theo bối cảnh kinh tế: Việc điều chỉnh chính sách tiền tệ phải dựa trên bối cảnh kinh tế cụ thể, như lạm phát, tăng trưởng GDP, và tình hình thất nghiệp. NHNN thường tiến hành các cuộc khảo sát và nghiên cứu thị trường để đưa ra những dự đoán chính xác về tình hình kinh tế, từ đó điều chỉnh chính sách tiền tệ phù hợp. Chẳng hạn, khi lạm phát tăng mạnh, NHNN có thể tăng lãi suất để kiềm chế nó, ngược lại khi kinh tế suy thoái, NHNN có thể giảm lãi suất để khuyến khích đầu tư.
Giám sát hệ thống ngân hàng
- Quản lý hoạt động của các ngân hàng thương mại: NHNN chịu trách nhiệm giám sát và quản lý hoạt động của các ngân hàng thương mại trong và ngoài nước. Điều này bao gồm các quy định về vốn, tỷ lệ dự trữ, và quản lý rủi ro. Cụ thể, NHNN tiến hành kiểm tra định kỳ các ngân hàng thương mại để đảm bảo họ tuân thủ các quy định pháp luật. Chẳng hạn, vào năm 2022, NHNN đã thực hiện các cuộc kiểm tra đối với một số ngân hàng lớn để đảm bảo tính minh bạch và trách nhiệm trong hoạt động tài chính.
- Đảm bảo an toàn hệ thống tài chính quốc gia: Ngoài việc giám sát hoạt động của các ngân hàng thương mại, NHNN còn chịu trách nhiệm đảm bảo an toàn cho toàn bộ hệ thống tài chính quốc gia. Điều này đòi hỏi NHNN phải có khả năng dự báo và phòng ngừa các rủi ro tài chính. Ví dụ, NHNN cần có các biện pháp kịp thời để phòng chống việc ngân hàng mất khả năng thanh toán, bằng cách yêu cầu họ duy trì một tỷ lệ dự trữ nhất định.
Phát hành tiền tệ
- Quản lý khối lượng tiền tệ lưu thông: Một trong những chức năng cơ bản nhất của ngân hàng là phát hành và quản lý tiền tệ quốc gia. Điều này bao gồm việc kiểm soát khối lượng tiền tệ lưu thông trong nền kinh tế để đảm bảo ổn định tiền tệ và kiểm soát lạm phát. NHNN phải xác định số lượng tiền cần thiết để đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế mà không gây ra lạm phát. Ví dụ, trong kỳ lễ tết, nhu cầu tiền mặt thường tăng cao, NHNN sẽ tăng cường phát hành tiền để đáp ứng nhu cầu này.
- Đảm bảo chất lượng tiền tệ: Ngoài việc kiểm soát khối lượng, NHNN còn có trách nhiệm đảm bảo chất lượng của tiền tệ trong lưu thông. Điều này bao gồm việc thay thế các tiền giấy cũ, hư hỏng và phát hành thêm tiền mới. Ví dụ, NHNN thường xuyên tiến hành các cuộc kiểm tra chất lượng tiền trong lưu thông, và tổ chức các đợt đổi tiền cũ lấy tiền mới tại các chi nhánh và điểm giao dịch của ngân hàng.
- Ngăn chặn và xử lý tiền giả: Tiền giả là một vấn đề nghiêm trọng và NHNN có trách nhiệm ngăn chặn và xử lý các trường hợp liên quan đến tiền giả. NHNN phối hợp với các cơ quan chức năng như công an và hải quan để phát hiện và tiêu diệt các đường dây sản xuất, tiêu thụ tiền giả. Ví dụ, năm 2021, NHNN đã phối hợp với các cơ quan chức năng bắt giữ một đường dây tiền giả hoạt động tại miền Bắc, thu giữ hàng triệu đồng tiền giả và xử lý theo pháp luật.
Hỗ trợ phát triển kinh tế
- Cung cấp nguồn vốn cho các dự án phát triển: NHNN có vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn vốn cho các dự án phát triển kinh tế thông qua các chương trình tín dụng ưu đãi và hỗ trợ vốn. Ví dụ, NHNN đã triển khai các chương trình tín dụng ưu đãi cho nông nghiệp, nông thôn, và doanh nghiệp nhỏ và vừa, giúp họ tiếp cận được nguồn vốn với lãi suất thấp, từ đó thúc đẩy phát triển kinh tế địa phương.
- Hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ: Doanh nghiệp vừa và nhỏ (DNVVN) đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, và NHNN luôn có các chính sách hỗ trợ để giúp các DN này phát triển. Điều này bao gồm việc cung cấp các gói tín dụng ưu đãi, miễn giảm lãi suất vay ngân hàng và hỗ trợ tái cơ cấu nợ. Năm 2021, NHNN đã triển khai gói tín dụng 10.000 tỷ đồng với lãi suất thấp để hỗ trợ các DNVVN chịu ảnh hưởng từ đại dịch Covid-19.
Quản lý và giám sát các tổ chức tín dụng
- Quy định và giám sát hoạt động tín dụng: Một chức năng quan trọng khác của NHNN là quản lý và giám sát các tổ chức tín dụng, bao gồm ngân hàng thương mại, công ty tài chính, và các tổ chức tín dụng phi ngân hàng. NHNN đưa ra các quy định về quản lý rủi ro, tỷ lệ an toàn vốn và các yêu cầu khác mà các tổ chức tín dụng phải tuân thủ. Ví dụ, NHNN quy định rằng các ngân hàng phải duy trì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu là 8% để đảm bảo họ có khả năng xử lý các rủi ro tài chính.
- Thẩm định và cấp phép hoạt động: Mọi tổ chức tín dụng muốn hoạt động tại Việt Nam đều phải được NHNN thẩm định và cấp phép. Quy trình thẩm định này bao gồm việc kiểm tra tài chính, uy tín và khả năng quản lý của tổ chức đó. Chẳng hạn, trong năm 2021, NHNN đã cấp phép cho một số ngân hàng thương mại mới và các công ty tài chính nước ngoài, sau khi tiến hành các cuộc thẩm định kỹ lưỡng về khả năng tài chính và kế hoạch kinh doanh của họ.
- Kiểm soát và xử lý vi phạm: NHNN cũng có trách nhiệm kiểm soát và xử lý các vi phạm trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Khi phát hiện các hành vi vi phạm, NHNN có thể tiến hành các biện pháp kỷ luật như cảnh cáo, phạt tiền, hoặc thậm chí rút giấy phép hoạt động. Năm 2020, NHNN đã áp dụng biện pháp kỷ luật đối với một số ngân hàng vi phạm quy định về cho vay và quản lý rủi ro, đặt họ vào diện kiểm soát đặc biệt và yêu cầu khắc phục sai sót.
Quan hệ quốc tế và hợp tác
- Tham gia các tổ chức tài chính quốc tế: NHNN tích cực tham gia các tổ chức tài chính quốc tế như Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Ngân hàng Thế giới (WB) và Ngân hàng Phát triển Châu Á (ADB). Việc tham gia này giúp NHNN nắm bắt các xu hướng và chính sách tài chính quốc tế, từ đó áp dụng phù hợp vào bối cảnh Việt Nam. Ví dụ, NHNN đã tham gia các cuộc họp thường niên của IMF và WB để thảo luận về các vấn đề tài chính toàn cầu và học hỏi kinh nghiệm từ các quốc gia khác.
- Hợp tác song phương và đa phương: NHNN còn đẩy mạnh hợp tác tài chính song phương và đa phương với các ngân hàng trung ương và tổ chức tài chính khác trên thế giới. Điều này giúp tăng cường quan hệ tài chính quốc tế, thúc đẩy thương mại và đầu tư. Năm 2021, NHNN đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác với Ngân hàng Trung ương Nhật Bản và Ngân hàng Trung ương Hàn Quốc, nhằm tăng cường hơp tác trong lĩnh vực thanh toán và quản lý tài chính.
Kết luận
Ngân hàng nhà nước có vai trò và chức năng quan trọng trong việc duy trì ổn định tài chính và thúc đẩy phát triển kinh tế của Việt Nam. Thông qua việc điều hành chính sách tiền tệ, giám sát hệ thống ngân hàng, phát hành tiền tệ, hỗ trợ phát triển kinh tế, quản lý tổ chức tín dụng và quan hệ quốc tế, NHNN đã đóng góp lớn vào sự ổn định và phát triển của nền kinh tế quốc gia.
